Een gesprek over het wederzijdse belang van samenwerking tussen onderwijs en praktijk

“Willen we professionele hulp beschikbaar houden voor wie dat echt nodig heeft, dan moet het anders,” zegt Mariëlle Hornstra. Zij is als programmamanager verantwoordelijk voor de uitvoeringsagenda wonen, welzijn en zorg in de Hoeksche Waard. Dat programma bestaat uit twaalf projecten die samen de transformatie van wonen, welzijn en zorg in de Hoeksche Waard aanjagen. “Dat is nodig, want er zijn onvoldoende geschikte woningen, het aantal ouderen neemt fors toe, terwijl het aantal jongeren afneemt. Dat zet met name de zorg, maar eigenlijk de gehele samenleving onder druk.”

Er moet dus iets in beweging komen om de gemeenschappen vitaal te houden. Een fundamentele verandering. “Onze studenten leren hoe je vastgelopen systemen weer in beweging kunt krijgen,” zegt Juul Paalvast, docent bij het bachelorprogramma Social Innovation | Performatory van Breda University of Applied Sciences (BUas). “Dat doen we door vrijetijdselementen zoals spel toe te passen. Denk bijvoorbeeld aan een escape room rondom het thema In Vrijheid Leven. Of een rondleiding door de grachten van Amsterdam door een nieuwkomer in het bootje waarmee hij zelf naar Nederland is gevaren onder de naam rederij Lampedusa.”

Chaordisch werken

Logisch dus dat Mariëlle en Juul elkaar vonden. Mariëlle: “Je kunt een systeem niet veranderen door meer van hetzelfde te doen. Je hebt een frisse blik nodig. Daar ben ik naar op zoek gegaan en ik denk dat we heel veel kunnen leren van een nieuwe generatie professionals. Van mensen die buiten ons eigen systeem staan en ons prikkelen om anders te kijken.”

Juul: “Als je naar transitieprocessen kijkt, begint het met bewustwording. Erkennen dat het probleem er is. Uit je bubbel stappen. Elkaar weer ontmoeten. Door onze interventies kun je dat loskrijgen. Zo ontstaat er ruimte voor gesprek, verandering en verbetering.”

Een van de concepten die ze bij Performatory toepassen is chaordisch werken: je komt met nieuwe voorstellen, maar maakt het niet helemaal af. Dat maakt het voor anderen aantrekkelijk om aan te sluiten, het wél af te maken. Want je hebt ook mensen nodig die het systeem van binnenuit kennen en tegelijkertijd open staan om het op een andere manier te doen. Zo spreek je de veranderaars aan die er altijd wel zitten in het systeem, maar voor wie het moeilijker is beweging te creëren.

The first follower is the real leader

Wat is Performatory?

Performatory is een samentrekking van Performance en Laboratory. Het is het. Onderwijsconcept van het bachelorprogramma Social Innovation. De studenten leren in de praktijk te werken aan sociale innovatie. Ze leren om ervaringen te creëren die bijdragen aan bewustwording of om beweging in gang zetten. Een voorbeeld van een van de projecten van voormalig student Sky Maike Juffermans is een kunstinstallatie genaamd ‘this is not a box’, waarmee bezoekers zich door foto’s, spellen, objecten en persoonlijke verhalen bewust worden van vooroordelen over genderidentiteit.

Bijzonder aan het bachelorprogramma is dat er geen vastomlijnd programma is met lessen, maar dat studenten aan de slag gaan met echte vragen uit de praktijk. Ze leren om daar een opdracht bij te formuleren. Vervolgens zoeken ze naar methodes, theorieën en experts die nodig zijn om de vraag te beantwoorden. Daarmee verbindt de opleiding zich heel sterk aan de praktijk.

De winst van samenwerken

Een van de projecten waar Mariëlle als programmamanager leiding aan geeft is de bewustwordingscampagne De Goede Nieuwe Tijd. Voor die campagne ontwikkelen Elke Goldhoorn en Sky Maike Juffermans, twee alumni van Performatory, in samenwerking met studenten een interventie om jongeren en ouderen meer met elkaar in verbinding te brengen. “Dat is belangrijk, want de verbinding tussen generaties is een belangrijke voorwaarde voor een vitale gemeenschap. Door samen met Performatory zo’n project op te starten, krijgen we op een laagdrempelige manier toegang tot kennis over sociale innovatie én creëren we samenwerking tussen generaties. Er sluiten ook buitenlandse studenten aan. Dat levert inzicht in hoe wonen, welzijn en zorg in andere landen zijn georganiseerd. Dan hebben wij een campagne waarmee we willen stimuleren dat mensen omzien naar elkaar, terwijl een student uit Italië zegt: dat is bij ons heel normaal. Dat heet samenleven.” Andersom leren de studenten van de Nederlandse situatie. Hoe je samenwerkt met allerlei partijen zoals zorgorganisaties en een gemeente.

Samen zien Juul en Mariëlle nog veel meer ruimte voor samenwerking: “Waarom identificeren gemeente en hogeschool niet samen de grootste maatschappelijke uitdagingen.”  BUas heeft bijvoorbeeld een structurele samenwerking met de afdeling Jeugd van gemeente Breda. “Dan geven onze studenten theoretische kennis door aan de ambtenaren. En ambtenaren brengen een casus in uit de praktijk, waar de studenten mee aan de slag gaan.” Daar ligt ook een kans voor andere gemeenten, zoals de Hoeksche Waard.

Een student uit Italië zegt dan: dat is bij ons heel normaal, dat heet samenleven.

Het ongemak van onzekerheid

Als je dingen voorstelt die écht anders zijn, kan het ook al snel spannend worden. Mariëlle: “Als je echt wilt veranderen, moet je accepteren dat het een tijdje niet onder controle is. Het risico durven lopen dat dingen mislukken. Met het ongemak van onzekerheid om durven gaan. Dat is spannend, zeker in een bestuurlijke of politieke context. Daarom helpt het om kleinschalig nieuwe dingen uit te proberen. Als het dan werkt, is het risico om mee te doen een stuk kleiner. Dan smaakt het resultaat voor iedereen al snel naar meer.”

Elders in het land zijn er voorbeelden waar daar op een meer structurele manier ruimte voor wordt gemaakt, zoals Bram Consultants of PuMa – Publiek Maatwerk. Zo is er bij sommige gemeenten een afdeling met jonge professionals, die zich als een start-up kunnen gedragen. Daarmee haal je de onzekerheid naar binnen, maak je ruimte om te ondernemen, mislukken en experimenteren.

Ook aan de kant van het onderwijs vraagt deze manier van samenwerken om flexibiliteit. Juul: “Het is niet voor niets dat onze opleiding zo fluïde is ingericht. Als je met vragen uit de praktijk wilt werken, lukt dat niet om dat in een vastomlijnd onderwijsformat te trekken. Dan raak je altijd de verbinding kwijt, bijvoorbeeld omdat het niet in de planning past. Door in kleine groepen te werken met intrinsiek gemotiveerde studenten, wordt het veel concreter en echter.”

Mislukken is de enige manier om te leren en te veranderen.

Mariëlle (l) en Juul (r) voor een tekening die Elke Goldhoorn (BUas alumnus en werkzaam als projectleider van Flirten met de Toekomst) voor de opleiding Performatory heeft gemaakt.